“จบ ม 6 เป็นหนี้ 2 หมื่น จบปริญญาตรีเป็นหนี้ 4 แสน” เป็นการสะท้อนความทุกข์ระทมของพ่อแม่ผู้ปกครองแห่งชุมชนตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ได้อย่างเห็นภาพชัดเจน จนเป็นเหตุให้พระอาจารย์สรยุทธ ชยปัญโญ และพระอาจารย์สังคม ธนปัญโญต้องลงมือมาจัดการศึกษาด้วยตนเองเพื่อช่วยชาวบ้านขจัดปัดเป่าบรรเทาทุกข์
          จากการวิเคราะห์ปัญหา พระอาจารย์ทั้งสองพบว่าปัญหาที่รุมเร้าชาวบ้านซึ่งส่วนใหญ่เป็นเกษตรกรนั้นอยู่ในอาการขั้นที่เรียกว่า “ไม่มีทางออก” เกษตรกรยากจน เป็นหนี้เป็นสินเพราะชีวิตแขวนไว้กับวิถีการผลิตแบบใหม่ที่เน้นการปลูกพืชเศรษฐกิจ ต้องแบกรับภาระค่าใช้จ่าย ปัจจัยต้นทุนการผลิตที่นับวันมีแต่จะสูงขึ้น ทุกก้าวย่างของชีวิตล้วนต้องพึ่งเงิน ราคาของผลผลิตที่ขึ้นๆ ลงๆ ไม่มีใครสามารถรับประกันราคาได้ ปัญหาของชาวบ้านกลับถูกซ้ำเติมด้วยสภาพแวดล้อม และสภาพดินที่เสื่อมลง รวมทั้งสุขภาพร่างกายของชาวบ้านที่ทรุดโทรมอย่างหนักเพราะการใช้สารเคมีที่ต่อเนื่องยาวนาน รวมเป็นวัฏจักรแห่งความชั่วร้ายที่วนเวียนชั่วนาตาปี ยิ่งหากมีลูกๆ อยู่ในวัยเรียน พ่อแม่ก็ต้องดิ้นรนกู้เงินนอกระบบเพื่อมาเป็นค่าเรียน รวมทั้งค่านิยมที่ไม่อยากให้ลูกหลานเป็นเกษตรกร ยิ่งผลักดันให้เยาวชนต้องทิ้งถิ่นออกจากชนบทไปอยู่ในเมือง ก่อภาระหนี้สินที่แทบไม่มีวันชดใช้ได้หมด  การขจัดเหตุแห่งทุกข์จึงต้องเข้าใจปัญหารอบด้านและแก้ปัญหาอย่างเป็นองค์รวม จากการเชื่อมโยงทุกปัญหาเข้าด้วยกัน พระอาจารย์สรยุทธ ชยปัญโญ และพระอาจารย์สังคม ธนปัญโญ เห็นว่าวิธีหยุดทุกข์ของชาวบ้านนั้นต้องระดมสรรพกำลังทะลุทวงแก้ปัญหาพร้อมกันทั้ง 4 ด้าน:
1 การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและป่าต้นน้ำ
2 ปัจจัยสี่ เกษตรอินทรีย์และชีวภาพ
3 พลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน
4 การศึกษาเพื่อความพอเพียง
          ทั้งหมดเป็นการขจัดทุกข์ที่ต้นเหตุและสร้างพื้นฐานที่แข็งแกร่งให้กับชุมชนโดยขับเคลื่อนให้เกิดความร่วมมือกันระหว่างบ้าน วัด และโรงเรียน โดยเฉพาะในภารกิจที่ 4 การจัดการการศึกษาเพื่อความพอเพียงเป็นการหยุดวงจรความอกัตตญูที่ทำให้ลูกหลานไทยต้องทิ้งพ่อทิ้งแม่ ด้วยการจัดการศึกษาที่เรียกว่า การศึกษาตามอัธยาศัย หรือโฮมสกูลโดยให้เด็กๆ ได้รับการศึกษาตามมาตรฐานช่วงชั้นให้สอดคล้องกับบริบทและวิถีชีวิตของชุมชน มุ่งหวังให้เด็กๆ มีความรู้ สามารถสืบสานอาชีพของพ่อแม่ และดูแลรักษาที่ดินอันเป็นมรดกของบรรพบุรุษไว้ได้รวมทั้งพัฒนาให้เด็กๆ เติบใหญ่เป็น คนดี มีความรู้ อยู่เป็นสุข ได้ในสังคมอย่างแท้จริง

          พระอาจารย์สังคมได้อธิบายต่อไปว่า “หากสังคมไทยเต็มไปด้วยคนเก่ง แต่อกตัญญู ก็คงไปไม่รอด นักเรียนโฮมสกูลของพระอาจารย์จึงไม่เน้นสร้างเด็กเก่ง แต่เราเน้นสร้างคนดี ที่ไม่หนีเอาตัวรอดทั้งๆ ที่พ่อแม่กำลังลำบาก เราให้เด็กๆ พัฒนาความรู้จากสิ่งรอบตัว เรียนรู้และภาคภูมิใจในอาชีพของพ่อแม่ รู้จักพึ่งตนเอง รวมทั้งพัฒนาให้เด็กสามารถเป็นที่พึ่งของชุมชนโดยเริ่มต้นจากคนในครอบครัว และขยายไปยังคนอื่น  เด็กนักเรียนโฮมสกูลของเราได้รับมอบหมายการบ้าน ที่เป็นการบ้านจริง ๆ คือ ต้องช่วยกิจกรรมในบ้าน เช่น ซักผ้า หุงข้าว ล้างจาน ปลูกผัก ทำนา และทุกๆ กิจกรรมที่พ่อแม่ต้องทำก็เป็น การบ้าน ที่เด็กๆ ต้องทำด้วย รวมทั้งการบีบนวดให้พ่อแม่ปู่ย่า ตายาย  การดูแลเอาใจใส่เรื่องอาหารการกินและสุขภาพของคนในบ้านก็ถือเป็นการบ้านของเด็กๆ พ่อแม่ก็ต้องเป็นครูให้คะแนนรวมทั้ง ตรวจการบ้าน ว่าเด็กๆ ได้ทำการบ้านตามที่มอบหมายหรือไม่ เราพบว่า “การบ้าน” ประเภทนี้ ได้สร้างความสุขและความอบอุ่นให้เกิดในครอบครัวได้อย่างน่ามหัศจรรย์” อย่างนี้สิที่อาจารย์ยักษ์เรียกว่า การศึกษาเริ่มที่บ้าน อย่างแท้จริง
          เข้าใจว่าพระอาจารย์ทั้งสองแห่งวัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม จ.เชียงใหม่ คงไม่สงวนลิขสิทธิ์ที่ใครๆ จะมาลอกเลียนแนวคิดโฮมสกูลของพระอาจารย์

อาจารย์ยักษ์ มหา'ลัยคอกหมู