ฟื้นฟูปฐพีไทยด้วยศาสตร์พระราชา - ไฟป่า

     ข่าวคราวไฟป่าที่ประเทศกรีซทำให้อดหวนระลึกถึงไฟป่าที่เป็นเหตุของหมอกควันพิษที่เกิดขึ้นทางภาคเหนือของบ้านเราเมื่อต้นปีนี้ไม่ได้  ผู้รู้ด้านป่าไม้หลายท่านให้ความเห็นตรงกันว่า การตัดไม้ เป็นปัญหาเล็ก เมื่อเทียบกับ ไฟป่า ไฟป่าที่เกิดขึ้นมาเป็นผลทั้งจากธรรมชาติเอง และ จากน้ำมือมนุษย์ แต่น้ำมือมนุษย์ที่เป็นสาเหตุของไฟป่ามีอำนาจทำลายล้างสูงกว่าธรรมชาติหลายเท่า

     แม้จะมีพระเสาวนีย์ของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถถึงเรื่องการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ แต่ผู้รู้หลายท่านก็เชื่อว่าเหตุวิกฤติป่าไม้ไทยจะยังไม่ดีขึ้น มีแต่จะเลวร้ายลงเพราะผู้มีอำนาจดูแลต่าง ปลดเกียร์ว่าง กันหมด และอยู่ในอาการ ปากว่าตาขยิบ  เมื่อถามว่าผืนป่าเมืองไทยยังมีข้าราชการเจ้าหน้าที่ป่าไม้ชั้นผู้น้อยที่รักป่ายิ่งชีวิตหลงเหลืออยู่หรือเปล่า ตัวอย่างความสำเร็จในการป้องกันไฟป่าของประเทศนี้ยังมีให้เห็นกันหรือไม่ แม้เราจะเกือบสิ้นชาติแต่เราก็ยังพอมองเห็น คนดีที่ตามรอยเท้าพ่อ ในวงการป่าไม้อยู่บ้าง ฉบับที่แล้วเราพูดถึงความสำเร็จของหน่วยต้นน้ำพะโต๊ะในการรักษาผืนป่าต้นน้ำของประเทศขนาด 4 แสนไร่ วันนี้ขอเล่าถึงความสำเร็จของ หน่วยอนุรักษ์ต้นน้ำผาเวียง ภายใต้การนำของคุณอำนาจ เจิมแหล่ นักรบผู้กล้าแห่งศรีสัชนาลัยที่สามารถหยุดไฟป่าได้ร้อยเปอร์เซ็นต์ให้กับผืนป่าต้นน้ำผาเวียงที่ครอบคลุมอาณาเขตถึง 2 แสน 5 หมื่นไร่ โดยไม่ต้องถือปืนไล่ล่า โยนความผิดให้กับใคร เพียงอาศัยความเข้าใจที่มีต่อชุมชนคนอยู่ป่า และแนวคิด “ให้เขารู้สึกว่าเขาเป็นเจ้าของ” มาเป็นแนวปฏิบัติ

     ในช่วงปี 2542 ที่คุณอำนาจเข้ามารับผิดชอบผืนป่าต้นน้ำผาเวียง ป่าอยู่ในสภาพที่เสื่อมโทรมมาก ซึ่งมีสาเหตุหลักมาจากไฟป่า การบุกรุกขยายพื้นที่ทำกิน และบุกรุกเพื่อขายให้กับนายทุน ในช่วงปี 2518 ที่รัฐเปิดให้สัมปทานป่าไม้ มีการตัดไม้ชนิดที่เรียกว่า ย่ำยีป่าไม้ อย่างไม่ถูกหลักวิชาการ มีการล้มไม้มากมายโดยไม่ปลูกเพิ่ม หลังเหตุการณ์พายุเกย์ที่ภาคใต้ รัฐบาลสั่งปิดป่า ไม้ที่ล้มไว้ไม่สามารถนำออกมาได้ เมื่อเกิดไฟป่า ไม้ที่ล้มก็กลายเป็นฟืนเป็นเชื้อเพลิงอย่างดี  การเผาป่าเพื่อขยายที่ทำกิน และเผาป่าเพื่อสร้างพื้นที่ว่างเป็นแนวกันไฟไม่ให้ไฟลุกลามเข้าพื้นที่ตนเป็นสิ่งที่ชาวบ้านที่ปราศจากความรู้ทำกันเป็นประจำ ทำให้ผืนป่าเสื่อมโทรมหนักขึ้นเรื่อยๆ  จากการวิเคราะห์ปัญหา หาสาเหตุและทางออกของปัญหา หน่วยอนุรักษ์ต้นน้ำผาเวียงได้ข้อสรุปว่า ต้องสร้างให้ชุมชนเกิดความรู้สึกเป็น เจ้าของ ชูธงความรู้ และคุณธรรมนำ หยุดไล่ล่า ให้ชาวบ้านเข้าใจว่า เมื่อป่ารอด ชาวบ้านก็จะรอด โครงการ “ป่ารักษ์น้ำ รักษ์แผ่นดิน” จึงเริ่มขึ้นโดยการให้ชาวบ้านเข้ามามีส่วนร่วมเป็นเจ้าของ คุณอำนาจเริ่มต้นปลูกจิตสำนึกรักป่าโดยการนำชาวบ้านไปดูงานที่อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ ซึ่งขณะนั้นเมืองลับแลยังมีพื้นที่ป่าธรรมชาติอยู่มากผสมผสานกับผลหมากรากไม้ ตามแนวคิด ป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง รวมทั้งดูงานตามแนวคิด ป่าชุมชนที่จังหวัดลำพูน ชาวบ้านได้พบเห็นความอุดมสมบูรณ์ของป่าไม้และการอยู่ร่วมกันอย่างศานติ เกื้อกูลกันระหว่างคน และป่า

     หลังจากกลับจากดูงาน ก็มีการจัดตั้งคณะกรรมการหมู่บ้าน แบ่งแนวเขตการปกครองหมู่บ้าน ให้มีพื้นที่ป่า และพื้นที่ทำกิน โดยให้ชุมชนเป็น เจ้าของ ในการระวังรักษาป่าและมีข้อตกลงในการหยุดเผาป่า และไม่ขยายรุกล้ำพื้นที่ป่าอีก  นอกจากนี้ยังสร้างป่าให้เอื้อประโยชน์ต่อชุมชนโดยการร่วมกันทั้งเจ้าหน้าที่รัฐและชาวบ้านเร่งปลูกป่าเพิ่มตามแนวคิด ป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง ทางการระดมเพาะชำกล้าไม้เป็นแสนแสนต้น ทั้งลางสาด ทุเรียน มะไฟ หวาย สัก และไม้ที่ใช้อยู่ใช้กินอีกมากมาย เร่งระดมให้ชาวบ้านปลูกตามหัวไร่ปลายนา และปลูกไม้สักเป็นแนวกั้นเขตระหว่างที่ทำกินและป่า นอกจากนี้ยังร่วมกับชาวบ้านจัดตั้งหน่วยศึกษาและพัฒนาการอนุรักษ์ต้นน้ำผาเวียง มีเจ้าหน้าที่ มีอาสาสมัครซึ่งเป็นชาวบ้าน เป็นหน่วยระแวดระวัง ดูแลป่า ความรู้สึกรักและหวงแหนเริ่มเกิดขึ้น ชาวบ้านหยุดเผาป่าโดยเด็ดขาด เปิดโอกาสให้ต้นไม้ ได้เติบโตงอกงามนำความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์ธัญญาหาร สัตว์ป่า กลับมาให้กับชุมชนอีกครั้ง นี่เป็นที่มาของความสำเร็จในการหยุดไฟป่าได้อย่างถาวร และเป็นอีกหนึ่งตัวอย่างของความสำเร็จในการรักษาป่าที่เริ่มต้นจากจิตสำนึกของ “คน” มิใช่เงิน อำนาจ และปืน แต่คำถามที่ต้องการคำตอบอย่างเร่งด่วนในขณะนี้ก็คือ เราจะหาคนหรือสร้างคนอย่าง อำนาจ เจิมแหล่ พงศา ชูแนม ให้เป็นนักรบผู้กล้าฟื้นวิกฤติของป่าไม้ไทยให้ทันสถานการณ์ได้อย่างไร  แค่คิด อาจารย์ยักษ์ก็ปวดเฮดแล้ว เพราะหาคำตอบไม่เจอ